Dr. Sher Bahadur Pun

काठमाडौं, ३० भदौं ।  ‘निपाह’ भाइरस एक यस्तो भाइरसको हो जो मानिसबाट मानिसमा, जनावरबाट मानिसमा सर्ने गर्छ । पछिल्लो समय भारतको केरला राज्यमा यसको संक्रमण पुष्टि भएपछि र एक जना बालकको मृत्यु भएपछि नेपालमा पनि उच्च सतर्कता अपनाउन भनिएको छ ।  हुनत, सन् २०१८ मा ‘निपाह’ को पहिलो केस भारतको केरलामै फेला परेको थियो । त्यो बेला १७ जनाको ‘निपाह’ कारण मृत्यु भएको थियो । यसलाई एकदमै खतरनाक भाइरसको रुपमा पनि चिनिन्छ । किनकी ‘निपाह’ को संक्रमण  हुने व्यक्तिको मृत्यु हुनेदर ७५ प्रतिशत हुन्छ ।  यसवर्ष पनिको भारतको केरलामै ‘निपाह’ को संक्रमण   पुष्टि भएको छ । गत ४ सेप्टेम्बरमा एक १२ वर्षको बालका ‘निपाह’ को संक्रमण  देखिएपछि उसलाई अस्पताल भर्ना गरियो । तर, उपचारको क्रममा उसको ६ सेप्टेम्बरका दिन मृत्यु भयो । त्यसबाहेक १ सय ८० जनामा पनि ‘निपाह’ को संक्रमण  पुष्टि भएकोमा २० जनाको अवस्था गम्भीर रहेको भारतीय सञ्चार माध्यमहरूले जनाएका थिए ।  भारतको दक्षिणी क्षेत्रमा ‘निपाह’ का कारण बालकको मृत्यु हुनु र संक्रमण  पुष्टि भएपछि नेपालमा जोखिम हुन सक्ने भन्दै सरकारले सतर्कता अपनाउन आग्रह गरेको छ । भारतसँग नेपालको खुुला सीमानाका कारण नेपालमा पनि ‘निपाह’ को जोखिम उच्च रहेकाले सरकारले सतर्कता अपनाउन आग्रह गरेको हो ।  के हो ‘निपाह’ भाइरस ? निपाह भाइरस पशुबाट मानिसमा सर्ने भाइरसजन्य रोग हो । यो गम्भीर प्रकृतिको संक्रामक  रोग हो । प्राकृतिक रूपमा फ्रुट ब्याट भन्ने प्रजातिको चमेरोमा यो भाइरस पाइन्छ ।  त्यस्तै यो भाइरस पशुबाट पशु, पशुबाट मानिस र मानिसबाट मानिसमा पनि सर्न सक्छ भने संक्रमित  व्यक्तिको रगत, दिसा, पिसाबसँग प्रत्यक्ष सम्पर्कमा आएमा पनि सर्न सक्छ । ‘निपाह’ भाइरसको संक्रमणपछि देखिने लक्षणहरु : ‘निपाह’ भाइरसका लक्षणमा ज्वरो आउने, टाउको दुख्ने, वाकवाकी लाग्ने, मांसपेशी दुख्ने जस्ता लक्षणहरु देखा पर्छन् ।  त्यस्तै यो भाइरसले मानिसको मष्तिकमा असर पुर्याउने र मानिसलाई अचेत अवस्थासम्म लान सक्ने सरुवा रोग विशेषज्ञ डा.शेरबहादुर पुन बताउछन् ।  यसको उपचार र औषधि छ कि छैन ? डा.पुनका अनुसार ‘निपाह’ भाइरस संक्रमण  भइसकेपछि यसको निश्चित उपचार छैन । अहिलेसम्म यो भाइरसविरुद्ध खोप पनि बनिसकेको छैन । त्यसैले भाइरसबाट बच्नका लागि बिरामी पशुपंक्षी नजिक नजाने र पशुपंक्षीसँगै काम गर्ने व्यक्तिहरू होसियार रहनुपर्छ ।  त्यस्तै तरकारी, माछामासु राम्रोसँग पकाएर र फलफूल राम्रोसँग पखालेर खाने, सरसफाइमा पनि ध्यान दिने गर्नुपर्छ ।  गाईवस्तुको गोठ र फार्म सफा राख्ने, मासु काट्दा र पकाउँदा पन्जा र मास्कको प्रयोग गर्ने, सकेसम्म पानी उमालेर पिउने, बेलाबेलामा साबुन पानीले हात धुने र भिडभाडमा मास्क लगाउनाले भाइरसको संक्रमणबाट  जोगिन सकिन्छ ।  कोभिड र निपाह भाइरस कसरी छुट्टाउने ? कोभिड र निपाह भाइरसको लक्षण धेरैजसो मिल्दोजुल्दो छ । कुन भाइरस हो भन्ने कुरा पत्ता लगाउन परीक्षणमा नै विशेष जोड दिनुपर्ने हुन्छ ।  डा.पुन भन्छन्, ‘विभिन्न कारणहरुले कुन रोग हो भनेर अनुमान गर्न सकिन्छ, तर, थाहा पाउनका लागि भने परीक्षण नै गराउनु उचित हुन्छ ।’  नेपालमा निपाहको महामारी फैलने जोखिम कति छ ? निपाह भाइरस चमेरो, सुँगुर र मानिसबाट मानिसमा नै सर्ने हुँदा नेपालमा पनि यसको जोखिम छ ।  निपाह भाइरस सार्ने चमेरो नेपालमा पनि पाइने, त्यस्तै सँुगुर पालन नेपालमा व्यवसायकै रुपमा हुने र भारत नेपालको खुल्ला सीमानाले गर्दा मानिसको आवतजावत सहज हुँदा नेपाल निपाह भाइरसको उच्च जोखिममा रहेको डा.पुनको भनाइ छ । तर, नेपालमा  निपाह भाइरसको महामारी नै फैलने सम्भावना भने तत्काल नरहेको पनि उनी बताउँछन् ।   डा.पुन भन्छन्, ‘नेपालमा हालसम्म निपाहको पुष्टि भएको छैन् । भारतमा पनि निपाह भाइरस त्यति धेरै फैलिएको अवस्था छैन् । नेपालमा अहिले भनेको अलर्ट गरिएको हो । यदि निपाह पुष्टि भइहालेमा मानिसको मृत्युदर एकदम उच्च भएको हुनाले समयमा नै होसियार हुनुपर्छ । तर, अहिले नै निपाह नेपाल आइसक्ने अवस्था छैन् । भविष्यमा पनि हुँदैन भन्ने होइन तर, तत्काल महामारीकै रुपमा फैलने सम्भावना कम छ ।’ पहिलोपटक सन् १९९८ मा मलेसियामा फेला परेको निपाह भाइरसका हालसम्म भारत, बंगलादेशसहित अन्य केही मुलुकमा पुष्टि भएपनि हालसम्म यो भाइरस विश्वका कमै मात्र मुलुकमा फेला परेको छ । मृत्यु गराउने दर उच्च रहेकाले समयमै सावधानी र सतर्कता अपनाउनु उचित भएकाले सर्वसाधारणले विशेष ध्यान दिनुपर्छ ।  हाल देखिएको कोरोना भाइरसको पनि ठोस उपचार विधि पत्ता नलागेको तर, कोरोनाविरुद्धको खोपको विकास भइसकेको छ । तर, निपाहको खोपनि विकास हुन नसकेकाले विषेश सचेत हुनु पर्ने देखिन्छ ।

नेपालमा पछिल्लो समय कोरोना संक्रमितभन्दा बढी मौसमी ज्वरोका बिरामीहरुको संख्या बढ्न थालेको छ । अब विस्तारै बिहान र बेलुकाको समयमा चिसो हुन थालेको र मौसम पनि परिवर्तन भएका कारण अस्पताल आउने अधिकांश बिरामीमध्ये मौसमी ज्वरो र रुघाखोकीका बिरामीको संख्या बढ्न थालेको हो । देशका अधिकांश अस्पतालहरुमा पछिल्लो समय कोरोनासँग मिल्दोजुल्दो लक्षण लिएर बिरामीहरु आउने गरेको तर, उनीहरुमा कोरोना संक्रमण नभएर इन्फ्लुएन्जासहितका संक्रमण देखिएको चिकित्सकहरु बताउँछन् । शुक्रराज ट्रपिकल तथा सरुवा रोग अस्पतालका क्लिनिकल युनिटका प्रमुख एवं सरुवा रोग विशेषज्ञ डा. शेरबहादुर पुनका अनुसार पछिल्लो पाँच हप्तादेखि अस्पतालमा आउने बिरामीको संख्या बढेको देखिन्छ । तर, तीमध्ये अधिकांशमा कोरोनाभन्दा पनि मौसमी ज्वरो देखिएको  छ ।  कोरोनासँग मिल्दोजुल्दो लक्षण भएका कारण अस्पताल आउने बिरामीको संख्या बढी देखिएको छ । तर, तीमध्ये अधिकांशमा मौसमी ज्वरो र रुघाखोकी पुष्टि हुने गरेको पाइएको उनको भनाइ छ । काठमाडौं मात्रै होइन प्रदेश नम्बर २ मा पनि पछिल्लो समय कोरोना संक्रमणसँग मिल्दोजुल्दो लक्षण लिएर अस्पताल आउनेको संख्या बढेको छ ।  जनकपुर प्रादेशिक अस्पतालका प्रमुख डा. जामुन प्रसाद सिंहले पछिल्लो समय अस्पताल आउने अधिकांश बिरामीमा इन्फ्लूएन्जा देखिएको बताए । उनले ज्वरो, रुघाखोकी, टाउको दुख्ने, घाँटी दुख्ने समस्या लिएर अस्पताल आउने बिरामीमा कोरोना संक्रमणभन्दा पनि मौसमी रुघाखोकी र ज्वरो देखिएको बताए । स्वास्थ्य तथा जनसंख्या मन्त्रालयका अनुसार पनि प्रदेश नम्बर २ मा पछिल्लो समय कोरोना संक्रमणभन्दा मौसमी रुघाखोकी र ज्वरोका बिरामीको संख्या बढेको छ । विशेषगरी जनकपुर, पर्सा, बारा, सिरहा लगायतका जिल्लामा मौसमी रुघाखोकी र ज्वरोका बिरामीको संख्यामा वृद्धि भएको मन्त्रालयका प्रवक्ता डा.कृष्ण प्रसाद पौडेलले हाम्रो डक्टर न्यूजलाई बताए । उता सुदूरपश्चिम र लुम्बिनी प्रदेशमा पनि भाइरल ज्वरोका बिरामीको संख्या बढेको देखिएको छ । जिल्ला स्वास्थ्य कार्यालय रोल्पाका प्रमुख नोखराज पोखरेलले जिल्ला अस्पताल रोल्पामा भाइरल ज्वरोका बिरामीको संख्या बढेको बताए । उनले अस्पतालमा दैनिक आउने बिरामीमध्ये अधिकांशमा भाइरल ज्वरो लगायतको समस्या देखिएको भन्दै अधिकांश १८ वर्ष मुनिका बालबालिका रहेको पनि प्रष्ट पारे । उनले भने, ‘अस्पताल आउने बिरामीहरु उच्च ज्वरो, रुघाखोकी लगायतका समस्या लिएर आउँछन् । तर, कोरोना परीक्षण गर्दा उनीहरुमा कोरोना नेगेटिभ देखिन्छ । यसैले प्रष्ट हुन्छ कि अहिले कोरोनाभन्दा भाइरलका बिरामी बढेका छन् ।’ सरकारले पछिल्लो समय देशभरका विभिन्न अस्पतालमा भाइरलका बिरामी बढे पनि कोरोना नै नभएको बताएको छ । भाइरल नै भए पनि एकबाट अर्कोमा सर्ने भएकाले मास्क लागाउन, दुरी कायम गर्न र सरसफाइमा ध्यान दिन चिकित्सकहरुको सुझाव छ ।  के हो मौसमी ज्वरो ? डा.पुनका अनुसार इन्फ्लुएन्जाको छोटो नाम ‘फ्लू’ र यो मौसम परिवर्तन हुँदा देखिने भएर यसलाई सिजनल फ्लू भनिएको हो । सामान्य अर्थमा भन्दा यसलाई सरुवा रोगपनि भन्ने गरिन्छ । यो रोग एक व्यक्तिबाट अर्को व्यक्तिमा खोक्दा वा हाच्छ्यूँ गर्दा सर्न सक्छ । यो रोग प्रायः सामान्य रुघाखोकीको रुपमा देखा पर्ने र यसका लक्षणहरु केही दिनमा आफैँ हराएर जान्छ भने केही मानिसमा जटिलताहरु पनि देखा पर्न सक्छ ।  विशेष गरी गर्भवती महिला, ५ वर्ष मूनिका बालबालिका, ६५ वर्ष भन्दा माथिका जेष्ठ नागरिक, रोग प्रतिरोध क्षमता कम भएका व्यक्तिहरु र दीर्घ रोग (मधुमेह, उच्च रक्तचाप, मिर्गौला सम्बन्धिरोग, दम र अन्य श्वास–प्रश्वास सम्बधि दीर्घ रोग, आदि) बाट प्रभावितहरुमा यसको जोखिम बढी हुन्छ र मृत्यु हुने सम्भावना पनि अन्य भन्दा बढी हुन्छ । कोरोना र सिजनल फ्लू कसरी थाहा पाउने ? कोरोना र सिजनल फ्लू थाहा पाउन गाह्रो छ । कारण, कोरोना र सिजनल फ्लूको लक्षण धेरै नै मिल्दोजुल्दो हुन्छ । कोरोना र सिजनल फ्लूमा निमोनिया पनि देखिने भएकाले यसलाई गम्भीर मान्नुपर्छ । धेरैजसो लक्षणहरु मिल्दोजुल्दो हुन्छ भने केहि लक्षण फरक देखिन्छ ।  कोरोना लागेको मान्छेलाई स्वाद र गन्ध बढी मात्रामा थाहा नहुँने हुन्छ भने सिजनल फ्लूका बिरामीलाई कम हुन्छ । त्यस्तै बिरामीको सम्पर्कमा आएको ३/४ दिनमा सिजनल फ्लूको लक्षण देखिन्छ भने कोरोनाको ५/६ दिनमा देखिन्छ वा नदेखिन पनि सक्छ ।  सिजनल फ्लू देखिएको ५/६ दिनमा ज्वरो कम हुँदै जान्छ भने कोरोनामा ९/१० दिनसम्म ज्वरो रहिन रहन सक्ने र निमोनिया गराउन सक्छ । त्यस्तै सिजनल फ्लू बालबालिकामा धेरै देखिन्छ भने कोरोना बालबालिकामा तुलनात्मक रुपमा कम देखिएको छ । तर, सिजनल फ्लू र कोरोना छुट्ट्याउने राम्रो तरिका भने परीक्षण नै गराउनु हो । परीक्षणबाट पुष्टि गर्न सजिलो भएकाले परीक्षण गराउनु नै उत्तम विकल्प पनि हो । सिजनल फ्लू भएका व्यक्ति कुन अवस्थामा अस्पताल जाने ? सिजनल फ्लू भएमा घरमै बसेर आराम गर्नु पर्छ । सिजनल फ्लू, घरमै बसी राम्रो हेरचाह गरेमा निको हुन पनि सक्छ । तर, यदि बिरामीलाई श्वास फेर्न गाह्रो भएमा, धेरै ज्वरो आएमा वा निरन्तर ज्वरो आएमा अस्पताल जानु उचित हुन्छ । सिजनल फ्लूको घरेलु उपचार : सिजनल फ्लूको बिरामीलाई जति हुन्छ आराम गर्न दिनुपर्छ । खानपानमा बढी जसो झोलिलो खानेकुरा दिनुपर्छ । बेला बेलामा ज्वरो नाप्ने र चिकित्सकको सल्लाह अनुसार औषधिको सेवन गर्नुपर्छ ।  फ्लूका बिरामीले सकेसम्म अरुको सम्पर्कमा आउनबाट जोगिनुपर्छ । उसले प्रयोग गर्ने सामानहरु अरुलाई प्रयोग गर्न दिनु हुँदैन । यसले अरुलाई पनि रोग सर्ने जोखिम हुन्छ ।